• harzemşahlar devletinin son hükümdarı.
  • babasının moğollardan kaçmasını hazmedemeyen yönetimi eline aldığında imparatorluğu küllerinden tekrar diriltmek için yılmadan moğollara karşı savaştan savaşa koşan ve cengiz hanın en güvendiği adamlarının ordularını bir bir mağlup eden ama en sonunda cengiz hanın bizzat yönettiği orduya yenilen harzem hükümdarı.
  • cengiz han ile yaptığı savaşta mağlubiyeti sezmiş ama son ana kadar savaş alanında bizzat savaşmış durumun umutsuzluğu iyice aşikar olunca akıl hocası ve en güvendiği komutanı timur melik tarafından kaçmaya ikna edilmiş. cengiz hanın onun savaşmasını gördükten sonra işte benim oğlum böyle olmalıydı dediği rivayet edilen hükümdar.
  • celaleddin mengü berti olarak da bilinen harzem şahı.
  • hayatı filme çekilse son derece trajik, epik, dramatik, dokunaklı, hüzünlü, ibret alınası -- media plaza deyimiyle -- "duygu yüklü ve aksiyon dolu" sahneler izlememizi sağlayacak olan tarihi şahsiyet. yaşamının her ânı dalgalara karşı yüzmekle, hayatına yapılan haksız müdahalelere karşı verdiği isyankâr mücadele ile geçmiş, evet , cengiz han öldükten sonra ardında onun gibi bir oğul bırakmış olsa tarihin akışı değişebilirdi*.
  • tarihteki pek az romantik savaşçıdan birisidir bu genç harzemli.babası cehennemin kapısı açmış.(bkz: moğollar) celaleddin ise kıyameti engellemek için çabalayıp durmuştur.cengiz han'ın bile etkileyecek kadar başarılı bir komutan,bir prenstir.
  • türkmencede jelaleddin meñburun diye geçmektedir.
    http://www.ruhnama.info/…nama-tm/htm/jelaleddin.htm
  • (bkz: harezmşah)
  • harezmşahlar devleti nin son hükümdarı. asıl ismi mengüberti olup lakabı celaleddin’dir. doğum tarihi bilinmemektedir. babası, harezmşah devleti sultanı alaüddin muhammed, annesi ay-çiçek hatun’dur. küçük yaştan itibaren çok iyi bir eğitim ve öğretim gördü.
    genç yaşta gazne ve çevresinin valiliğine tayin edildi. bundan sonra babasının bütün seferlerinde yanında bulunup, başarısına yardımcı oldu. cengiz oğlu cuci kumandasındaki moğol ordusuyla 1216’da yapılan muharebede sağ kanat kumandanlığı yaptı ve bozulmaya başlayan türk ordusuna zaferi kazandırdı. tarihler, celaleddin’in cengiz’in hücumuna karşı maveraünnehir şehirlerini ayrı ayrı savunmak yerine bütün kuvvetlerle hücum etmeyi babasına tavsiye ettiğini, ancak bu teklifini kabul ettiremediğinden, cengiz’in dağılmış durumda olan türk kuvvetlerini ayrı ayrı imha ettiğini yazarlar.

    sultan muhammed, annesi terken hatun’un arzusu ile küçük oğlu uzlag’ı veliaht tayin etti. ancak ölümünden bir müddet evvel devleti, maruz bulunduğu tehlikeden büyük oğlu celaleddin’in kurtarabileceğini düşünerek onu veliaht tayin etti ve şehzadelere de ona tabi olmaları vasiyetinde bulundu. babasının vefatından sonra bazı türk emirleri, onun tahta çıkmasını istemediklerinden bir suikast düzenleyip öldürmek istediler. ancak, celaleddin, harezm’den horasan’a gitmek suretiyle bu tehlikeden kurtuldu. cengiz tehlikesinden dolayı harezm’de kalamayacaklarını anlayan kardeşleri onu takip ettilerse de yolda moğollar tarafından öldürüldüler. celaleddin ise moğol takip kuvvetlerini mağlup edip, tehlikeli bir yolculuktan sonra gazne’ye ulaştı. gazne’de tekrar kuvvet toplamaya başladı. cengiz han, celaleddin’e çok önem veriyordu. ona karşı “yenilmez noyan” unvanı ile anılan komutanını gönderdi. parvan civarında iki gün devam eden şiddetli çarpışma neticesinde moğollar perişan edildiler. ancak, savaştan sonra kumandanlar arasında ganimet ihtilafından dolayı çıkan anlaşmazlık sebebiyle bu zaferden istifade edilemedi. birçok emir, askerlerini alıp kendi yuvalarına döndüler. şayet türk ordusu dağılmamış olsaydı, bu sıralarda hindikuş dağlarını aşmakta olan asıl moğol ordusunu durdurabilirlerdi. moğollar, gazne’yi ele geçirdiler. sind irmağı kıyılarına çekilen celaleddin, kuvvetlerinin dağılması yüzünden burada yapılan savaşı kaybetti. alelacele yapılan gemilerle karşıya geçmek üzere yola çıktılar, ancak gemi nehrin ortasında parçalanınca pek çok kimse boğuldu. atıyla nehri geçmeye muvaffak olan celaleddin, boğulmaktan kurtulan adamlarıyla hindistan’a gidip orada üç yıl kaldı.

    1224’te harezm’e dönüp, moğollarla yeniden mücadeleye karar veren celaleddin, kirman’a geldi. buranın hakimi barak hacip, onun sultanlığını kabul ederek, sultan adına kirman’ı idareye başladı. buradan atabey sad bin zengi’nin hükümdarı bulunduğu fars’a geldi. onun kızını aldı. böylece harezmşah devletini yeniden tesise çalışan celaleddin, bundan sonra isfahan ve irak-ı acem’e ilerleyerek, burada bulunan kardeşi gıyaseddin pir-şah’ın itaatini sağladı. lur (hindistan) reislerini de kendisine bağladıktan sonra moğollarla mücadele için halife nasır’dan yardım istedi. ancak halife, onun irak’a inip istila etmesinden korktuğundan karşı kuvvetler gönderdi. bu kuvvetleri bozan celaleddin, bağdat’tan meraga’ya geldi. 1225’te tebriz’i alarak karargahını buraya nakletti. anadolu’da hüküm süren sultan alaeddin keykubad ile mısır ve suriye’de hakimiyet süren eyyubi meliklerine elçiler göndererek moğollara karşı yardım istedi. diğer taraftan bir asırdan beri arran, azerbaycan ve dogu anadolu’daki islam emaret ve hükümetlerine karşı galip ve tehditkar bir vaziyette bulunan gürcüleri ezmek için gürcistan krallığını istila ederek, mart 1226’da tiflis’i aldı. bu sırada isyan eden barak hacib ve azerbaycan türkmenlerinin isyanlarını bastırdı. bir ara ahlat’ı kuşattı ise de, türkmenlerin yeniden karışıklık çıkarmaları üzerine azerbaycan’a döndü ve türkmenleri cezalandırdı. kışı tebriz’de geçirdiği sırada, gürcülerin tiflis’i yeniden ele geçirip oradaki askerlerinin öldürüldüğünü öğrendi. 1227’de tiflis üzerine yürüyen celaleddin, şehrin yakılıp terk edildiğini gördü. bu sırada batınilerin, gence valisi orhan’ı öldürdüklerini öğrenen sultan, onların memleketine girerek alamut ve kumis havalisini itaat altına aldı.

    sultan, bu şekilde ülke içindeki karışıklıklarla meşgulken moğol kuvvetlerinden bir kıtaanın damgan civarına geldiğini öğrenip hızla üzerlerine gitti ve onları mağlup etti. isyan halinde bulunan eyyubilere karşı 1228’de bir sefer hazırlığı içinde olan celaleddin, moğolların ceyhun’u geçip irak'a yürüdüklerini haber aldı. 26 ağustos 1228’de isfahan önünde meydana gelen türk-moğol savaşında sultan celaleddin, kardeşi gıyaseddin’in ihanetine rağmen moğolları hezimete uğrattı ise de, takip esnasında moğolların kurduğu tuzağa düşen celaleddin’in sol cenahı bozuldu. zor kurtulan sultan, luristan’a giderken, moğollar da perişan bir vaziyette olduklarından geri döndüler. bir hafta sonra isfahan’a dönen sultan celaleddin, yeniden kuvvet toplamaya başladı. kardeşi gıyaseddin ise alamut’a giderek batınilere iltica etmiş, daha sonra gittiği kirman’da öldürülmüştür.

    sultan celaleddin, azerbaycan’a dönüp memleketin bozulmuş durumunu yeniden düzeltmekle meşgulken, 1229’da gürcüler yeniden isyan ettiler. topladığı taze kuvvetlerle bu isyanı bastırmaya muvaffak olan sultan, tiflis’ten başka bazı müstahkem kaleleri de ele geçirdi. bu zamana kadar celaleddin’i, sultan tanımayan ve yazdığı mektuplarda “hakan” yahut “şehinşah” diye hitap eden bağdat halifesi, bu muvaffakiyetten sonra celaleddin’e “sultan” unvanını tevcih etti. celaleddin harezmşah’a itaatini arz eden şam hükümdarı melik-ül-muazzam isa eyyubi’nin teşviki ile ahlat’ı kuşatan sultan, 14 mayıs 1230’da kaleyi ele geçirmeyi başardı. ancak kale müdafilerine ve halka şiddetli davranması, o zamana kadar müslümanlığın kahramanı sayılan celaleddin’e karşı bir husumetin doğmasına yol açtı. anadolu ve mısır sultanları, onun kendi ülkelerine yürüme ihtimali karşısında kuvvetlerini toplayarak müttefik olmuşlardı. bu haberi duyan sultan, anadolu ve suriye kuvvetlerinin birleşmesine mani olmak için harekete geçti ise de, geç kaldı. erzincan yakınında yassıçimenyaylasında 10 ağustos 1230’da vuku bulan şiddetli muharebede büyük bir hezimete uğrayan sultan celaleddin, barışamecbur oldu.

    türk hükümdarları arasındaki savaşı dikkatle takip eden moğollar ise, kendilerine en büyük engel olarak celaleddin’i görüyorlardı. neticede, yassıçimen muharebesinde büyük bir darbe yemesi üzerine fırsatı kaçırmayarak, çermagun noyan komutasında büyük bir moğol kuvvetini maveraünnehir’e gönderdiler. bu haberi duyan celaleddin, civar hükümdarlara vaziyeti bildirip yardım istedi. ancak onlar, celaleddin’e güvenmediklerinden ve ayrıca moğol tehlikesinin kendi ülkelerini saracak kadar genişleyeceğini tahmin edemediklerinden sultana yardım elini uzatmadılar.

    sultan celaleddin’in maiyeti ile elcezire’ye doğru ilerlediğini öğrenen moğollar, onu takip ederek yollarına devam ettiler. nihayet, 1231 ağustosunda dicle köprüsü kenarında, sabaha karşı düzenledikleri bir baskınla, celaleddin’in bütün maiyetini öldürüp dağıttılar. ölümden zor kurtulan sultan, meyyafarıkin civarına kaçıp moğolların takibinden kurtulmak için sarp dağlara çekildi. ancak, göçebeler tarafından yakalanıp obaya getirilen celaleddin, orada öldürüldü. elcezire hükümdarı malik el-muzaffer gazi, sultan’ın öldürüldüğünü öğrenince onun cesedini meyyafarikin’egetirtip defnettirdi.

    türk islam tarihinin en güçlü şahsiyetlerinden olan celaleddin harezmşah, birçok harpleri hayatı pahasına kazandığı halde, idare ve siyaset bakımından zayıf olduğu için bunlardan istifade edememiştir. bütün meseleleri savaş yoluyla halletmeye çalışması, düşmanlarını arttırmıştır. buna rağmen moğol saldırılarına ve hıristiyan gürcülere karşı mücadele edebilen tek hükümdar olması, ona gerek halk arasında ve gerek bütün doğu edebiyatında büyük bir şöhret kazandırmıştır. moğolların yakın doguyu tamamen istila etmesinden sonra, celaleddin’in bölgede oynadığı rol daha iyi anlaşılmıştır.
  • namık kemal'in türk tiyatrosuna kazandırdıklarından. daha insani hallere bürünmüşü akif bey'dir.
hesabın var mı? giriş yap