ispanya veraset savaşı

• ing. war of spanish succession
• veraset savaşları (1700-1715) ispanya kralı ii. carlos'un ölümünden sonra avrupa ülkeleri arasında ispanya topraklarının paylaşımı konusundaki anlaşmazlıktan dolayı ortaya çıkan savaştır.
  
  büyük bir miras bırakacak olan ispanya kralı ii. carlos'un 1700 yılında ölümü avrupa'yı yeni bir savaş tehdidi ile karşı karşıya bıraktı. çünkü hollanda-flemenk ve italya'nın bir bölümü ile brezilya hariç güney amerika, büyük antiller, kanarya adaları ve filipinler'e kadar uzanan ispanya sömürgeler imparatorluğunun paylaşılması söz konusuydu.
  
  1700-1715 yılları arasında birçok savaş ve mücadelelere sebep olan ispanya veraset savaşları'nın avrupa ve dünya tarihi açısından önemli ozellikleri ve sonuclari:
  
  - profesyonel ordularca icra edilen bir savaşlar serisidir. bu nedenle, geleceğin savaşlarının karakteristiklerini aksettirir.
  
  - savaşın sebebi dini olmaktan çıkıp politik-ekonomik bir boyut kazanmıştır. mücadelede deniz gücünün üstünlüğü etken rol oynamıştır.
  
  - "dünya savaşı" denebilecek ilk savaştır. avrupa'nın önde gelen devletlerinin yanı sıra, denizaşırı ülkeleri de içine almıştır.
  
  avrupa'ya yeni bir statü kazandıracak ve ülkelerin geleceğini yakından etkileyecek olan ispanya kralı ii.carlos'un ölümünden önce yazdığı vasiyetname ;
  
  - ispanya topraklarının bütünlüğü bozulmadan xiv. louis'in torununa kalacak, ancak fransa ve ispanya tahtları birleştirilmeyecektir.
  
  - xiv. louis bu teklifi kabul etmezse, taht, aynı koşullarla habsburg imparatoru'nun oğluna verilecektir.
  
  xiv. louis teklifi kabul ettiğini açıkladı. imparatorluğun diğer varisi durumunda olan ingiltere, kutsal roma germen imparatorluğu, hollanda, portekiz, branderburg ve savua dukalıkları aralarında anlaşarak fransa'ya karşı "büyük ittifak" ı kurdular. 1701 yılında başlayan savaşlar, 1712 yılına kadar devam etti.
  
  fransa'nın yenilgisiyle sonuçlanan ispanya veraset savaşları, utrecht barisi ve ispanya'nın paylaşılmasıyla sona erdi.
  
  19. yüzyılın büyük çaplı siyasi olayları açısından çok önem taşıyan utrecht barisi, westphalia barisi ile birlikte "modern dünya" nın temellerini atan iki önemli tarihsel olaydır. günümüz avrupa'sının temelleri özellikle utrecht barisi ile atılmıştır. ^*
• (bkz: utrecht barisi)
• ispanya veraset savaşı hemen hemen bütün avrupa'yı kapsayan, avrupalı devletlerin amerika kıtasındaki kolonilerine de sıçrayan, büyük yıkımlara sebep olan ve bu yüzden "dünya savaşı prototipi" olarak nitelendirilen geniş çaplı bir savaştır. bu savaş nedeniyle 18. yüzyılın ilk yılları avrupa'da kargaşa içinde geçmiştir. osmanlı imparatorluğu, avrupa'nın içine düştüğü bu felaketten istifade ederek rusya ile venedik'e savaş açmış, 1699'daki karlofça antlaşması ile kaybettiği toprakları geri almaya çalışmıştır. venediklilerden mora yarımadası'nı geri alan ve rus cephesinde de 1711 tarihli prut zaferini elde eden osmanlılar başlangıçta oldukça avantajlı konuma gelmişlerdir. fakat 1713'te utrecht barışı ile ispanya veraset savaşının noktalanmasından sonra avusturya yüzünü osmanlı imparatorluğu'na çevirmiş, daha evvel 1683-1699 tarihli osmanlı-kutsal ittifak muharebelerinde başımıza bela kesilen meşhur avusturyalı kumandan prinz eugen sayesinde 1716'da petrovaradin'de osmanlıları perişan etmiş ve 1718'de de osmanlıları pasarofça antlaşması'nı imzalamaya zorlamıştır. osmanlı imparatorluğu'nun ispanya veraset savaşına dolaylı olarak karışması, ona mora yarımadası'nı kazandırmış fakat tuna nehrinin kuzeyinde kalan topraklarını (banat yaylası ve belgrat) kaybettirmiştir. sonuç olarak dimyat'a pirince giden devlet eldeki bulgurdan olmuştur.
• savaşın sonucu olarak fransa ve ispanya'nın tarihte asla birleşemeyecekleri kararı çıkar ki eğer bu karar çıkmamış olsa napoleon fransa'sı o dönemde avrupa'yı ezer geçer dünya hakimi olurdu.
  
  (bkz: utrecht barışı)
• ingiltere ve fransa, bazı tarihçiler tarafından ''ilk dünya savaşı olarak adlandırılan 9 yıl savaşlarından sonra, avrupa'nın geneline yayılacak bir savaş istemediklerinden birlikte hareket ettiler. ingiltere kralı iii. william ve fransa kralı xıv. louis her iki tarafında kabul edebileceği bir anlaşma üzerine çalışmaya başladılar. ingiliz ve fransız diplomatların müzakereleri sonucunda 1698'de birinci taksim antlaşması kabul edildi. bu antlaşmaya göre ii. carlos'un ölümünden sonra yerine bavyera elektör prensi joseph ferdinand, ispanya kralı olacaktı. fakat ferdinand'ın 1699 şubatında ani ölümü üzerine ingiltere ve fransa arasında ikinci taksim antlaşması imzalandı. bu antlaşmaya göre avusturya kralı leo-pold'un küçük oğlu karl, ispanya deniz aşırı imparatorluğu ve güney hollanda'ya kral olacak; fransa,napoli ve milano'yu dükalıkları ile değiştirecekti.
  
  xviii yüzyılda avrupa devletleri arasında akrabalık bağları yüzünden birçok siyasal sorun çıkmıştır.bunların birincisi ispanya tahtı yüzünden çıkan savaştır. xviii. yüzyılın başlarında ispanya kralı bulunan ii. şarl'ın erkek evladı yoktu. kral ölümünden sonra memleketinin parçalanmasını istemediğinden tahtını yakın akrabası olan xiv. louis'in torunu filip'e vasiyet etmişti. xiv. louis tabii ki bu durumu uygun bulduğundan torununu v. filip adıyla tahta oturttu. ikinci taksim antlaşmasına avusturya ve ispanya karşı çıktılar. kutsal roma germen imparatoru ve avusturya kralı i. leopold, ispanya verasetinde tek başına söz sahibi olmak istiyordu ve italya'ya hakim olma düşüncesi vardı. avusturya'nın bu büyük hedeflerde cesaret bulmasında 1683'te osmanlı imparatorluğu tarafından başlatılan ancak osmanlı'nın ağır yenilgiler yaşadığı uzun türk savaşları etkiliydi. ikinci taksim antlaşmasına en büyük tepki ise ispanya'dan geldi. ii. carlos ağır hasta olmasına rağmen ispanyol devlet adamları ona bir vasiyetname imzalattılar. bu vasiyete göre fransa kralı xiv. louis'in torunu philip of anjou kral seçilecekti. devlet adamları bu hamle ile ingiltere ve fransa arasındaki ittifakı parçalamayı hedeflemişlerdi. avusturya derhal fransa'ya karşı ittifak girişimlerine başladı. birliklerinin bir kısmını italya üzerine sevk etti. avusturya'nın ittifak arayışlarını v. philip'in tahta geçer geçmez merkezi yönetimi güçlendirme çabaları kolaylaştırdı. merkezi yönetimi güçlendirme çabaları aragon,katalonya ve valencia gibi yerel güçlerin etkili olduğu yerlerde tepkiyle karşılandı. v. philip'in faaliyetleri denizci devletleri ve ingiltere'yi de telaşlandırdı.adeta yusuf yusuf oldular.(düşünün ispanya napoleon döneminde fransa emrinde olsa neler olabileceğini) ingiltere,denizci devletler ve avusturya lahey büyük ittifakı'nda bir araya geldiler. buradan çıkan kararlara göre v. philip'e ispanya ve sömürgeleri bırakılacak, fransa ve ispanya tahtları birbirinden ayrı kabul edilecek, avusturya kralı i. leopold'a güney hollanda verilecek, denizci devletler ise ispanya'dan ticari imtiyazlar elde edeceklerdi. fakat dönemin en güçlü devleti fransa bunu kabul etmedi ve bu suretle ispanya veraset savaşları avusturya, ingiltere, bavyera, hollanda, savua(savoy) hükümetleri ve fransa arasında savaş başladı. lahey büyük ittifakı'nın mimarı iii. william'ın ölümünden sonra prusya'da ittifaka girerek savaşa dahil oldu. ingiltere ve hollanda savaşın finansörleri, prusya ise asker gücüydü. 1704'e gelindiğinde fransa hem batıdan hem doğudan kuşatıldı ve ağır yenilgiler aldı. fransa 1707'de yeniden toparlanıp ufak başarılar alsa bile daha önce 1697'de türk ordusunu bozguna uğratan prens eugen yine ortaya çıktı ve 1708'de 100.000 kişilik fransız ordusunu yok etti.
  
  1709'da lahey'de başlatılan barış görüşmelerinde müttefiklerin çok ağır talepleri yüzünden xiv. louis şu tarihi açıklamayı yaptı ki bu açıklama dünyanın kaderini değiştiren fransız ihtilalinin yaşanmasının ana nedenlerinden biridir; ''karakterime ters olan bir şeyi yapmaya kendimi zorladığımı söyleyebilirim. şahsım, hatta onurum pahasına olsa bile vatandaşlarımızın huzurunu bir an önce sağlamak gayretindeyim. kendimizi savunmak için hazırlanmaktan başka bir alternatif göremiyorum. bir araya gelerek kenetlenmiş bir fransa, askeri güçle oluşturulan tüm ordulardan daha büyüktür ve bu haliyle düşmanlarını ustalıkla alt edebilecektir. güvenliğinizi yakından ilgilendiren bu engele karşı sizlerin yardımını talep ediyorum. gayret ile oluşturacağımız bu birliktelir düşmanlarımıza sömürülemeyeceğimizi gösterecektir.''
  
  bu açıklama halkın artık mutlak güç kaynağının kral değil kendisi olduğunu anlamasına yol açtı.
  
  xiv. louis bu açıklamadan sonra vergi yükünü arttırdı. nufusun yüzde doksanını oluşturan köylüler üzerinde büyük bir başkı oldu. dışarıdan borç para alındı, soyluluk belgesi satılmaya başlandı. paris halkı 1709'da versay'a saldırdı. bir zamanlar ''mutlakıyetçiliğin'' sembolü olan güneş kral halkın sıkıntılarına ortak olduğunu göstermek için saraydaki tüm altın yemek takımlarını sattı ve tüm zorluklara rağmen savaşa devam etti. eylül 1709'da malplaquet'de iki taraf içinde kanlı fakat sonuçsuz bir savaş yapıldı. 1710'da barış görüşmeleri yeniden başlatılsa da ittifaklar ağır taleplerine devam ettiler. barış ingiltere'deki kabine değişikliği ile mümkün oldu. savaşın asıl mali yükünü çeken ingiltere'de karl'in, ispanya tahtına geçmesinin mümkün olmadığı görüldü. 17 nisan 1711'de avusturya macaristan imparatoru i. joseph'in ölümü üzerine kardeşi vi.karl tahta geçti ve bu kez avusturya vi. karl'ın ispanya kralı olarak tanınmasında ısrar etmeye başladı. ingiltere'nin işine yaramayan bu durum üzerine ingiliz baskısıyla 11 nisan 1713'te ingiltere, fransa, hollanda, savoy ve prusya arasında utrecht antlaşması imzalandı.
  
  avusturya savaşa 1 yıl daha devam etti ve mart 1714'te barış yapmak zorunda kaldı.
  
  (bkz: utrecht barışı)
• bu savaşın tarihi açıdan bir önemi de o zamana kadar avrupa'da çekişme halinde olan iki büyük hanedan olan bourbon'lar ve habsburg'ların güçsüzleşmesine ve savaşta kazanan tarafta yer alan britanya ve prusya'nın büyük güç olarak tarih sahnesine çıkmasına yol açmasıdır.
• habsburg hanedanı'ndan ispanya tahtına oturan son kişi olan ii.carlos'un, arkasında hiç çocuk bırakmadan ölmesi sonucu ispanya ve ispanya'nın sömürge topraklarının paylaşılması amacıyla avrupa devletleri arasında 1700 yılında başlayan savaştır. çok geniş bir alana yayılması sebebiyle bazı tarihçiler tarafından dünya savaşı olarak nitelendirilir. 13 yıl sürmüş, habsburg hanedanı'nın ispanya tahtını kaybetmesiyle ve fransa kralı 14.louis'in torunu 5.felipe'nin ispanya kralı olmasıyla sonuçlanmıştır. savaş utrecht barışı sonucunda bitmiştir. günümüz avrupa haritası büyük oranda bu savaşa göre şekillenmiştir. dünya tarihini belirlemiş olan en önemli olaylardan biridir.
• utrecht antlaşmasını ortaya çıkaracak kongre 29 ocak 1712’de toplandı. antlaşmanın konusunu ispanya topraklarının paylaşımı oluşturmaktadır. ingiltere cebelitarık ve minorka adasını, savua dükalığı sardunya adasını aldı. ispanya’nın akdeniz’de bulunan diğer toprakları ile ispanya hollandası (belçika) avusturya habsburglarına bırakıldı. xıv. louis’in torunu v. felipe ispanya tahtına ıı. philippe adıyla geçti. fransa amerika’da bulunan iki kolonisini (newfoundland ve nova scotia) ingiltere’ye devretti.
  
  utrecht barışı ile fransız etkisi sınırlandırıldı ancak ortadan kaldırılamadı. fransa’nın ispanya’daki etkisi artarak devam etti, dil ve uygarlığı avrupa’da yayılmayı sürdürdü. yalnız bu savaşlar sonrasında asıl gücünü artıran devlet ingiltere olmuştur. büyük devlet unvanı kazanan ingiltere iskoçya ile birleşmiş, minorka ve cebelitarık’la akdeniz gücü olmuş, amerika’da iki toprak parçası elde etmiştir.
  
  antlaşma neticesinde fransa ve ispanya arasında bir birleşmenin söz konusu olmayacağı karara bağlanmıştır. fransa, ispanya hollandası’ndaki hakkından feragat etmiş olduğundan kutsal roma imparatoru da düşmüş oluyordu.
• osmanlı devletinin ömrünü en az 100 sene uzatmıştır. habsburglar bu savaşı öngörüp yönünü fransa'ya çevirdiğinden osmanlı imparatorluğuna karlofça antlaşmasını sunmuşlardır. aksi takdirde eugene of savoy muhtemelen ayasofya avlusunda türk kahvesi içiyor olurdu.
  
  sonrasında habsburglar zayıfladıkları için osmanlı'ya çok fazla musallat olmamışlardır ama yine de ruslar osmanlı'yı bitirmiştir.
  
  (bkz: kutsal ittifak savaşları)