kategoriler

• aristoteles'in organonunu oluşturan kitaplardan biri. türkçesi imge yayınlarından, saffet babür çevirisiyle çıkmıştır. muallim-i evvel bu eserinde, bir önerme dile getirmek için aşağıda sıralanacak on kategoriden en az birinin kullanılması zorunluluğunu işlemiştir:
  töz, nitelik, nicelik, bağıntı yer, zaman, konum, durum, eylem, ilgi.
  ortaçağ'da, kitabın daha iyi anlaşılması için porphyrios tarafından yazılan isagoge adlı şerh, en az eserin kendisi kadar ünlüdür.
• altı ciltlik organon serisinin ilk kitabıdır. 15 bölümden oluşur. mantık, dil ve felsefenin temel taşlarını belli bir bağlam dahilinde inceler. kategoryalar adıyla 1989 yılında milli eğitim bakanlığı tarafından batı klasikleri başlığı altında ortaya konmuş olan bir yayını vardır ve çevirisi hamdi ragıp atademir'e aittir.
• kategorileri felsefeye sokan aristoteles'tir ve ontolojik bir anlam taşır.
  
  kategoriler, kant felsefesinde de büyük önem taşir ama aristoteles'ten farklı olarak epistemolojik bir anlam taşır.
• bünyesinde konu belki de forum barındıran durumsal görelik.
• katagoriler; etimolojik olarak eski yunancadaki "yükleme", "yüklenmiş olma" anlamına gelen kategoristhai fiilinden türemiş ve esas itibariyle "yüklenenler", "yüklenmiş olanlar" anlamına gelmekteymiş.
  
  kaynak: ilkçağ felsefesi - ahmet cevizci
• karşıt görüşleri de inceleyen güzel bir kaynak.
  
  edit: ayrıca bkz. kategoriler'in ingilizce kaynağı
• platon'un kategorileri (5 adetttir):
  1-varlık, 2-hareket, 3-sükûn, 4-aynılık, 5-başkalık
  
  stoacıların kategorileri (4 adettir):
  1-töz, 2-nitelik, 3-bağıntılılık, 4-iyelik
  
  aristo'nun kategorileri (1 cevher-töz, 9 araz/ilinek'ten oluşur - 10 adettir):
  1-töz, 2-nicelik, 3-nitelik, 4-görelilik, 5-yer, 6-zaman, 7-konum, 8-sahiplik, 9-etki, 10-edilgi
  
  kant'ın kategorileri (4 adet, her biri 3 başlıkta incelenir; 12 adettir):
  1-nicelik (birlik, çokluk, tümlük), 2-nitelik (gerçeklik, olumsuzluk, sınırlılık), 3-görelik (cevher ve araz, nedensellik ve bağımlılık, ortaklık ve karşılıklı eylem), 4-modalite (imkan ve imkansızlık, varolma/olmama, zorunluluk)
  
  aristotales'te kategoriler, bizzat varlıklardan soyutlanan genellemeler iken; kant'ın kategorileri insan zihninde deneyden bağımsız bulunan a priori kalıplardır. yani aristotales, düşüncenin temeline varlığı yerleştirirken; kant, varlığın temeline düşünceyi yerleştirir. (bkz: düşünüyorum öyleyse varım)
  
  değil mi ki kategorizasyon ihtiyacı (beni kategorize etme), sınırsız değişken, çeşitlilik, hareketlilik gösteren dünyadaki şeyleri anlamak için basite indirgemek, anlaşılabilir-aynı, ya da farklı özellikler gösteren parçalara bütünü bölmek böylelikle kavramları (ennoia) zihinde netleştirme çabasından doğar, kişi^* kendi organon^*'u olarak kategorilere ihtiyaç duyar.
  
  bu güzel özet'in kaynağı için (bkz: cahid şenel)