divani

• kaynaklarda, osmanlı bürokrasisinde resmi yazışmaları süratli biçimde yürütmek üzere geliştirilen yazı çeşidi olarak tarif edilmektedir bkz.. lisans dönemimde, divani yazıyı kavramak için uyguladığım bazı teknikleri aktararak, öğrenmek isteyenlere fikir verme cesaretinde bulunmak isterim.
  
  devlet arşivleri'nin uzun zamandan beri takdire şayan çalışmalarından biri, divani yazı ile kaleme alınmış mühimme defterlerini, basit transkripsiyon metoduyla latin harflerine aktarmasıdır. bu sayede, benim gibi heveskarlar linkte bulunan devlet arşivleri yayınlarından mühimme defterlerinin asıllarını ve transkript edilmiş metinlerine ulaşabilmektedir.
  
  ilk etapta, açık bir hatla yazılmış mühimme defterindeki divani yazı çevrilmeye başlanır. ardından, transkripsiyonu tamamlanan hüküm, devlet arşivleri başkanlığı tarafından yapılan transkripsiyon ile karşılaştırılır. böylelikle ne düzeyde başarılı bir okuma gerçekleştirildiği tespit edilir. zamanla, defterler üzerinde uğraşılarak hem yazı karakterine hem de mühimme kayıtlarına aşina olunacak birikim kazanılır ve artık divani yazı okunmaya başlanır. yüksek öğretim kurulu tarafından internet erişimine açılan ulusal tez merkezi'nde de hatırı sayılır ölçüde mühimme defteri transkripsiyonu bulunmakta ve ücretsiz olarak indirilebilmektedir.
  
  mühimme defterlerinden takip edebildiğim kadarıyla, divani yazı formu zaman içerisinde değişikliğe uğramıştır. mesela on altıncı yüzyıldaki divani yazı ile on dokuzuncu yüzyıldaki divani yazı arasında önemli farklılıklar bulunmaktadır. eski mühimme defterlerindeki divani yazının daha disiplini, özgün ve anlaşılabilir olduğunu söyleyebilirim. üçüncü selim ve dördüncü mustafa dönemlerinde tutulan mühimme defterlerindeki divani yazı, esasında o dönemde osmanlı bürokratik disiplinindeki bozulmayı ve kadim nizâmın dağılmasını tevsik edecek düzeyde karmaşıktır. haliyle okunması ve bu belgeler ışığında sağlıklı çıkarımlarda bulunulması, tarihçiler için çok meşakkatli bir iştir.
  
  divani yazının farklı formları, esas seri olan mühimme defterleri, 19. yüzyılda ortaya çıkan mühimme-i asakir defterleri, mühimme-i mektume defterleri gibi çeşitli amaçlar doğrultusunda oluşturulmuş kayıtlarda görülebilmektedir. divani yazının daha üst leveli ise siyakat yazısıdır. ayrıca bu nankör yazı türlerini öğrendikten sonra, sürekli haşır neşir olunması gerekmektedir. ara verildiği takdirde kolaylıkla unutulabilmektedir. divani yazıyı okuyan kimselerin, tüm osmanlı belgelerini rahatlıkla çözümleyip kavrayabileceğini söyleyemeyiz. osmanlıca metinleri doğru biçimde okuyabilmek için ayrıntılı dönem okumalarının yapılması, literatüre de tam anlamıyla hakim olunması gerektiğini hatırlatmakta yarar vardır.