divani

• osmanlı hat sanatında pek süslü bir yazı türüdür. harflerin kuyrukları uzar da uzar.
• (bkz: divina)
• divan-ı hümayun’da tutulan kayıtlarda kullanılan bir yazı olduğu için bu adı almıştır. fatih döneminden beri kullanılan bir yazıdır bu. divani yazının mucidi olarak da matrakçı nasuh gösterilmiştir (müverrih ali). divani yazı yuvarlak biçimli değil de düz hatlara önem verilen, ancak gereken hızı sağlamak için de kırılmaların, bükülmelerin rahatlıkla yapılabildiği bir yazıdır. (bkz: celi divani)
• hat geleneğinde icazet almayı hak eden hattat için hocasının kaleme aldığı şehadetname, divani ile yazılır.
• bizdeki divan oteline benzer şekilde, yunanistanda 5 yıldızlı otel zinciri. güzel örneklerinden biri atinada hiltonun yakınındaki hotel divani caraveldir.
• "divanî yazısı bütün varlığıyla öz türk yazısıdır.divanî, islam yazılarının kûfî,sülüs türleri karşısında gerçekten başkalığı özelliği olan bir sanat yazısıdır.
  
  bu yazının anatomisi ,fizyolojisi,psikojisi,estetiği hep kendine özgüdür. divanî bir türk-islam yazısı olmakla birlikte o’ nun diğer islam yazıları karşısındaki ayrılığı hemen göze çarpmaktadır.
  
  divanî yazısı tam evrimi yapıp da klasik varlığını elde edinince şu özellikte ortaya çıkmıştır:
  
  1-nesih’ te dikey durumda olan kısımlar sağdan sola doğru eğilmişlerdir.
  
  2-nesih’ te yatay durumda olan kısımlar yukarıdaki kısımlara dikey olmak üzere sağdan sola eğilmişlerdir
  
  3-harfler öne doğru kırılmış,kendi üzerlerine katlanmışlardır.
  
  4-“ha”, “sin”, “sad”, “ayın”, “kaf”, “kef”, “lam”, “mim”, “nun”, “ye” gibi harflerdeki çanaklar,tekneler,kuyruklar, divanî yazısında soldan sağa doğru gerilemişlerdir
  
  5-harfler,kelimeler birbirlerine ulaşmışlar,birbirleriyle kaynaşmışlardır.
  
  6-divanî satırları hep birer bütündür.harfler, kelimeler birbirlerine ulaşa ulaşa, aralarında hiçbir uzaklık bırakmayarak uzanıp giderler.sona yaklaşınca da yükselmeye başlarlar yüksele yüksele biterler. bu bitiş divanî yazısındaki değerlere bir de yükselme değeri katar."
  
  kaynak:
  http://www.angelfire.com/…ic/ilahiyat/sanat/hat.htm
• resmi belgelerin büyük bir bölümü bu hat ile yazılmıştır. okuması da gayet zordur. osmanlı tarihçileri için bu yazı türü üzerinde çalışmak kaçınılmazdır. el mecbur!
• "emirü'l-ümerâi'l-kirâm kebirü'l-küberâi'l-fiham"
  klasik devirde devletin milli güvenlik kurulu diye tanımlayabileceğimiz divan-ı hümayundan adını alan bu yazının karakteristiği hızıyla doğrudan alakalıdır ki bu yüzden bazı entrlerde bahsedildiği gibi kuyruklu geçişlerde elif ve lam harfleri bu yazıyı sökene kadar epey yorar. zaten yazıyı söktükten sonra ister ferman ve berat asılları olsun ister diğer defter serilerine istinsah (kopya) edilen suretleri olsun, güzel yazı sanatıyla uğraşmanın hazzını alırsınız.
  
  bu yazıyla ilgilenenler her ne kadar kendilerini ileri düzeyde geliştirmiş olsalar dahi kâtiplerin de belli bir standardizasyona sahip olmaları gerekmektedir. zira istanbul'da yazılan divanî bir yazı ile taşrada yazılan divanî yazılar arasında bazen büyük uçurumlar vardır. bu uçurumlar tecrübe ve konunun geliş gidiş istikametinden yakalanıp kuvvetli tahminler yapmak suretiyle kapatılabilir.
  
  yukarıda bu yazı türünün birtakım zorluklarından bahsetmiş olsam da matbu' ile osmanlıcaya merhaba diyen biri rik'a ile özgüven kazanır, ta'lik ile defter serilerine göz kırpar, divanî ile 'aklam-ı sitte'nin sanatına erişir.
  
  divanî yazıyla kaleme alınmış belge ve/veya defterler üzerinde uzun soluklu çalışmalar yapmak isteyenlere özellikle 18. yüzyıl kadı sicillerini (içeriğinde ferman, berat ve buyuruldu suretleri var) okumalarını öneririm. bu sayede ta'likten divanîye rahat bir geçiş yapabilirler. ayrıca çalışılan yazı ve dokuman hakkında tanıtıcı telif eserler okumaları yararlarına olacaktır. şöyle ki divan-ı hümayun ve ona bağlı kalem odalarınca kayda alınan defter serileri hakkında bilgi edinilmeden işin elifba'sına girişmek oksijen tüpsüz derinlere dalmaya benzer, vesselam...
  
  düzeltme: yazım
• kaynaklarda, osmanlı bürokrasisinde resmi yazışmaları süratli biçimde yürütmek üzere geliştirilen yazı çeşidi olarak tarif edilmektedir bkz.. lisans dönemimde, divani yazıyı kavramak için uyguladığım bazı teknikleri aktararak, öğrenmek isteyenlere fikir verme cesaretinde bulunmak isterim.
  
  devlet arşivleri'nin uzun zamandan beri takdire şayan çalışmalarından biri, divani yazı ile kaleme alınmış mühimme defterlerini, basit transkripsiyon metoduyla latin harflerine aktarmasıdır. bu sayede, benim gibi heveskarlar linkte bulunan devlet arşivleri yayınlarından mühimme defterlerinin asıllarını ve transkript edilmiş metinlerine ulaşabilmektedir.
  
  ilk etapta, açık bir hatla yazılmış mühimme defterindeki divani yazı çevrilmeye başlanır. ardından, transkripsiyonu tamamlanan hüküm, devlet arşivleri başkanlığı tarafından yapılan transkripsiyon ile karşılaştırılır. böylelikle ne düzeyde başarılı bir okuma gerçekleştirildiği tespit edilir. zamanla, defterler üzerinde uğraşılarak hem yazı karakterine hem de mühimme kayıtlarına aşina olunacak birikim kazanılır ve artık divani yazı okunmaya başlanır. yüksek öğretim kurulu tarafından internet erişimine açılan ulusal tez merkezi'nde de hatırı sayılır ölçüde mühimme defteri transkripsiyonu bulunmakta ve ücretsiz olarak indirilebilmektedir.
  
  mühimme defterlerinden takip edebildiğim kadarıyla, divani yazı formu zaman içerisinde değişikliğe uğramıştır. mesela on altıncı yüzyıldaki divani yazı ile on dokuzuncu yüzyıldaki divani yazı arasında önemli farklılıklar bulunmaktadır. eski mühimme defterlerindeki divani yazının daha disiplini, özgün ve anlaşılabilir olduğunu söyleyebilirim. üçüncü selim ve dördüncü mustafa dönemlerinde tutulan mühimme defterlerindeki divani yazı, esasında o dönemde osmanlı bürokratik disiplinindeki bozulmayı ve kadim nizâmın dağılmasını tevsik edecek düzeyde karmaşıktır. haliyle okunması ve bu belgeler ışığında sağlıklı çıkarımlarda bulunulması, tarihçiler için çok meşakkatli bir iştir.
  
  divani yazının farklı formları, esas seri olan mühimme defterleri, 19. yüzyılda ortaya çıkan mühimme-i asakir defterleri, mühimme-i mektume defterleri gibi çeşitli amaçlar doğrultusunda oluşturulmuş kayıtlarda görülebilmektedir. divani yazının daha üst leveli ise siyakat yazısıdır. ayrıca bu nankör yazı türlerini öğrendikten sonra, sürekli haşır neşir olunması gerekmektedir. ara verildiği takdirde kolaylıkla unutulabilmektedir. divani yazıyı okuyan kimselerin, tüm osmanlı belgelerini rahatlıkla çözümleyip kavrayabileceğini söyleyemeyiz. osmanlıca metinleri doğru biçimde okuyabilmek için ayrıntılı dönem okumalarının yapılması, literatüre de tam anlamıyla hakim olunması gerektiğini hatırlatmakta yarar vardır.
• fenerbahçenin olimpiakos maçı için atinada konaklayacağı otelin adı ahsksjshsh
  (bkz: caciki)